Εμείς οι εκπαιδευτικοί συχνά επινοούμε και επιστρατεύουμε κατά την διάρκεια του μαθήματος διαφορετικά εργαλεία συμβατά με τις ανάγκες των εκάστοτε μαθητών μας. Πέρα από τις συνηθισμένες όμως μεθόδους για τις οποίες λίγο πολύ όλοι έχουμε γνώση και εμπειρία, τι κάνουμε στις περιπτώσεις που οι μαθητές μας είναι τυφλοί ή κωφοί;
Ευτυχώς, σήμερα, υπάρχει αρκετή πληροφόρηση σχετικά με τέτοιου είδους δυσκολίες. Ήδη πολλοί από εμάς έχουμε εκπαιδευτεί κατάλληλα σε πιστοποιημένα κέντρα για το πώς θα πρέπει να συμπεριφερόμαστε σε μαθητές με μερική ή ολική τύφλωση αλλά και περιορισμένη ή ανύπαρκτη ακοή. Αυτό το άρθρο στοχεύει σε μια πρώτη πληροφόρηση συναδέλφων.
Ξεκινώντας με την τύφλωση, στο άρθρο αυτό θα αναπτύξω μερικά βασικά στοιχεία που αφορούν την εκπαίδευση των αντίστοιχων μαθητών, ενώ για την ακοή θα ακολουθήσει άλλο σχετικό άρθρο. Τις πληροφορίες τις άντλησα κυρίως μέσα από το e-book του Κέντρου Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης Τυφλών (ΚΕΑΤ), την εμπειρία μου με τυφλούς στον Φάρο Τυφλών Ελλάδος, αλλά και τα όσα έμαθα διαβάζοντας περαιτέρω για την εν λόγω ιδιαιτερότητα.
Καταρχάς, οι τυφλοί μαθητές μπορούν να έχουν πρόσβαση σε όσα διδάσκονται και οι βλέποντες μαθητές μέσω της αξιοποίησης των άλλων αισθήσεών τους αλλά και της εκμάθησης της γραφής και ανάγνωσης Braille. Πολλά εγχειρίδια έχουν μεταγραφεί από την κανονική γραφή στην Braille μέσω του ΚΕΑΤ και κατά την διδασκαλία γίνεται χρήση μικρών αντικειμένων που ο μαθητής μπορεί να πιάσει και να εξερευνήσει μέσω της αφής. Όπως και κατάλληλων εκτυπωτών που εκτυπώνουν εικόνες ανάγλυφες, νέων τεχνολογιών και εργαλείων που συνδέονται με Η/Υ αλλά και διαφόρων μινιατουρών που αποτυπώνουν σε μικρογραφία τα όσα το παιδί μαθαίνει.
Τι κάνω και τι δεν κάνω όμως όταν καλούμαι να διδάξω έναν τυφλό μαθητή ή μια μαθήτρια με περιορισμένη όραση και πώς συμπεριφέρομαι γενικά σε ανθρώπους με προβλήματα όρασης;
- Δεν θεωρώ τίποτα δεδομένο, αλλά δεν συμπεριφέρομαι και αφύσικα. Θα πρέπει να υπάρχει μια ισορροπία στον τρόπο που αντιμετωπίζεται το τυφλό άτομο ώστε ναι μεν να βοηθηθεί αλλά όχι να νιώσει ότι το θεωρώ ανίκανο λόγω της μειωμένης του όρασης. Καλύτερα να χρησιμοποιώ εκφράσεις της καθημερινότητας, λέγοντας π.χ. «δες αυτό» ή «κοίτα να δεις τι συνέβη σήμερα», χωρίς να φοβόμαστε ότι προσβάλλουν το άτομο με αναπηρία.
- Ρωτάω εάν χρειάζεται βοήθεια και αφού μου πει «ναι», κατόπιν ρωτάω πού και με ποιό τρόπο μπορώ να βοηθήσω. Η ερώτηση αυτή δεν συνεπάγεται πάντα θετική απάντηση, γι’ αυτό καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας ότι ο τυφλός μπορεί να είναι σε θέση να προσδιοριστεί μόνος του στο χώρο ή να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Πολύ πιθανό δηλαδή να μην μας χρειάζεται. Άλλωστε, το ίδιο κάνει και όταν εμείς δεν είμαστε μπροστά.
- Σε περίπτωση που όντως χρειάζεται βοήθεια και μου το εκφράσει, του/της συμπεριφέρομαι φυσικά και όχι σαν να έχει και πρόβλημα ακοής ή κάποιο άλλο πρόβλημα επικοινωνίας/ κατανόησης –εκτός κι αν αυτό συμβαίνει. Η πεποίθηση ότι όσοι είναι τυφλοί είναι και κωφοί είναι μάλλον περισσότερο λανθασμένη παρά αληθής. Σημαντικό! Δίνω σαφής οδηγίες για το πού βρίσκονται τα αντικείμενα, μέχρι να είναι σε θέση να φτιάξει έναν νοητικό χάρτη για την θέση τους στο χώρο και δεν αλλάζουμε τη θέση των πραγμάτων χωρίς προειδοποίηση.
- Οι πρώτες λέξεις που θα διδάξω στην γραφή Braille θα πρέπει να δημιουργούν μια σύνδεση με τη ζωή του μαθητή ή μια ιστορία που θα εμπλουτίσει ο ίδιος και θα την προσαρμόζει ανάλογα με τα όσα μαθαίνει. Ας ξεκινήσω την εκμάθηση της αλφαβήτου με το πρώτο γράμμα του ονόματος του αγαπημένου του προσώπου ή προσωπικού αντικειμένου και ας προχωρήσω με το γράμμα από το οποίο αρχίζει το όνομα του καλύτερού του φίλου. Επιπλέον, μπορώ να φτιάξω μια ιστορία με τα δύο αυτά γράμμα, ώστε να τα συνδυάζει στο μυαλό του και να τα ανακαλεί όταν χρειάζεται.
- Ενισχύω τις άλλες του αισθήσεις. Του παρέχω αντικείμενα που μπορεί να πιάσει, να πλάσει, να ανοίξει και να κλείσει, να κολλήσει ή να συναρμολογήσει. Μπορούμε επίσης να παίξουμε ένα παιχνίδι με όλη την τάξη στο οποίο οι μισοί θα έχουν κλειστά τα μάτια τους και η άλλοι μισοί θα τους καθοδηγούν.
- Εκπαιδεύω και τους γύρω μας για τον τρόπο που ενδείκνυται να συμπεριφερόμαστε σε άτομα με περιορισμένη οπτική ικανότητα. Ενημερώνω τα παιδιά και το περιβάλλον μας και συμπεριλαμβάνω σε κοινές δραστηριότητες όλους τους μαθητές, βλέποντες και μη.
7.Δίνω χρόνο σε εμάς, τους εκπαιδευόμενους και το έμψυχο περιβάλλον να προσαρμοστούν, να μάθουν και να συνυπάρχουν, χρησιμοποιώντας πλήθος ερεθισμάτων, νέας τεχνολογίας και εφαρμογών μετατροπής κειμένου σε ακουστικό υλικό. Επιστρατεύω οποιοδήποτε μέσο, μέθοδο και εργαλείο κρίνω ότι με βοηθά την δεδομένη στιγμή και άπτεται των αναγκών όλων των μαθητών μας.
Πάνω από όλα, πρέπει να «αποσυνδεθώ» από την ατομικότητά μου και να «συνδεθώ» με τον τυφλό, δημιουργώντας έναν κοινό κώδικα επικοινωνίας. Τίποτα δεν είναι δεδομένο και γνωστό, ακόμη και αν είναι ορατό για εμάς. Με άλλα λόγια, επιβάλλεται να μπούμε στην θέση του τυφλού μαθητή μας όπως λίγο πολύ κάνουμε με ενσυναίσθηση και με όλους τους μαθητές μας. Ειδικώς με τους τυφλούς, εκπαιδευόμαστε και εμείς να δούμε τον κόσμο με άλλα μάτια..
Ας μην ξεχνάμε πως η διαφορετικότητα είναι μέσα σε όλους μας αλλά και πως όλοι μας είμαστε δυνητικά τυφλοί ή επιρρεπείς σε οποιαδήποτε αναπηρία. Άρα αντιμετωπίζουμε τους τυφλούς με κατανόηση και φυσικότητα και κάνουμε αυτό για το οποίο είμαστε εκπαιδευμένοι: να συμπεριφερόμαστε σε κάθε μαθητή και κάθε μαθήτρια με αγάπη, προσαρμοστική διάθεση, πίστη ότι μπορεί να τα καταφέρει ανεξάρτητα από τις οποίες πρακτικές δυσκολίες αντιμετωπίζει και αισιοδοξία. Εξάλλου «κανένας απαισιόδοξος δεν ανακάλυψε ποτέ το μυστικό των αστεριών ούτε ταξίδεψε ποτέ σε μια άγνωστη γη» (Έλεν Κέλερ, τυφλοκωφή ακτιβίστρια, ομιλήτρια και συγγραφέας).
