Ακονίζοντας τη μνήμη

Ποιες είναι εκείνες οι δραστηριότητες που προάγουν κάθε πτυχή της μνήμης μας ξεχωριστά; Καταρχάς, όσον αφορά την εργαζόμενη μνήμη, συμβουλεύω να δίνουμε σύνθετες προφορικές οδηγίες στα παιδιά ή να τους ζητάμε να θυμηθούν– για όσο κρατά η δραστηριότητα- μια σειρά αριθμών. Λόγου χάριν ας μας βοηθήσουν να πληκτρολογήσουμε έναν κωδικό ή να πάρουμε κάποιο τηλέφωνο, που δεν είναι αποθηκευμένο στις επαφές μας.

Άλλη, απλή και ωραία, δραστηριότητα εντός και εκτός τάξης είναι να ξεκινήσουμε μια φράση όπως αυτή: «Χθες το απόγευμα πήγα στη λαϊκή και πήρα καρπούζια…» και να τους ζητήσουμε να την επαναλάβουν προσθέτοντας ένα φρούτο. Ο επόμενος θα πρέπει να επαναλάβει τη φράση λέγοντας αυτά που είπε ο πρώτος και ο δεύτερος με την ίδια σειρά προσθέτοντας ένα ακόμη φρούτο. Την τεχνική αυτή την εφαρμόζω πάντα με τους μαθητές της junior b μου.

Για να «δουλέψω» την λειτουργική μνήμη σε senior τάξεις χρησιμοποιώ την παραλλαγή της παραπάνω τεχνικής. Δηλαδή, τους ζητάω να αρχίσουν να αφηγούνται μια ιστορία. Την ίδια θα αφηγηθεί από την αρχή και (προσθέτοντας και κάτι) ένας άλλος συμμαθητής τους, χρησιμοποιώντας παρελθοντικούς χρόνους στα αγγλικά. Σημειώνω εδώ πως οι απαιτήσεις μου πάντα είναι ανάλογες της ηλικίας τους. Εξάλλου, ο απώτερος στόχος είναι να ακονίσουν τη μνήμη τους και να περάσουν ευχάριστα.
Αναφορικά πάλι με την εργαζόμενη μνήμη, μπορούμε να τους ζητήσουμε να εκτελέσουν οδηγίες του τύπου: «Σκανάρετε γρήγορα το κείμενο, κυκλώστε τα ρήματα με κόκκινο στυλό και μετά κάντε πάλι το ίδιο με τα ουσιαστικά. Χρησιμοποιήστε αυτή τη φορά πράσινο χρώμα για να τα επιλέξετε». Τέτοιου τύπου οδηγίες προϋποθέτουν να θυμούνται οι μαθητές όσα είπαμε και να τα εκτελέσουν με σειρά!

Σε μια τρίτη δραστηριότητα οι μαθητές βλέπουν στην οθόνη ενός υπολογιστή τον τρόπο γραφής μιας καινούργιας λέξη. Η ίδια λέξη μετά από μερικά δευτερόλεπτα παρουσιάζεται ελλιπής. Τότε εκείνοι καλούνται να πληκτρολογήσουν τα γράμματα που λείπουν. Συχνά συμβαίνει κάποιο παιδί να αδυνατεί να εκτελέσει σωστά τις οδηγίες ή παρουσιάζει κάποια δυσκολία σε ανάλογες δραστηριότητες. Αμέσως πρέπει να επαναλάβουμε τα όσα έχουμε πει αφού ενδέχεται να έχει χαμηλή ικανότητα εργαζόμενης μνήμης.

Αντίστοιχα, μπορούμε να εργαστούμε πάνω στην βραχυπρόθεσμη μνήμη μέσω άλλων δραστηριοτήτων. Π.χ. όταν ζητάμε από τα παιδιά να μας πουν κάποιον κανόνα ή να επαναλάβουν το μάθημα της προηγούμενης φοράς, εξασκούμε αυτό το είδος μνήμης. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να θυμηθούμε κι εμείς τι φάγαμε δυο μέρες πριν. Ή ποια ταινία είδαμε την προηγούμενη εβδομάδα και ας κάνουμε τις ίδιες ερωτήσεις στους μαθητές μας ιδίως κατά την προθέρμανση του μαθήματος. Αργότερα, γιατί να μην δώσουμε συγκεκριμένες εικόνες στους μαθητές, να τις παρατηρήσουν καλά και στο τέλος να τους ζητήσουμε να ανακαλέσουν όσα περισσότερα στοιχεία μπορούν; Σε δεύτερο στάδιο, ζητάμε περισσότερες πληροφορίες. Τώρα εκμαιεύουμε απαντήσεις με διαφορετικές ερωτήσεις πάνω στην εικόνα ή και συνδυαστικά, όπως «η α εικόνα είχε κάτι κοινό με την β. Τι; Μπορείς να το περιγράψεις;».

Ιδανικά, αυτό στο οποίο στοχεύουμε είναι το να προάγουμε την μακροπρόθεσμη μνήμη των μαθητών μας μικρών και μεγάλων. Για να συμβεί, είναι καλό να ακολουθούμε συγκεκριμένες «ρουτίνες» στο μάθημα και να επαναλαμβάνουμε τα όσα μαθαίνουμε. Οι «ρουτίνες» προσφέρουν ασφάλεια στους μαθητές επειδή γνωρίζουν πάνω κάτω τη ροή του μαθήματος δίχως να βιώνουν σύγχυση διερωτώμενοι τι να περιμένουν. Μετά, έρχεται η επανάληψη ανά τακτά χρονικά διαστήματα που (μαζί με τις εργασίες για το σπίτι) θα εδραιώσει τις γνώσεις.

Χρήσιμος τρόπος, για να βελτιώσουμε το συγκεκριμένο είδος μνήμης, είναι και να επαναλαμβάνουμε- και το ίδιο να ζητάμε να κάνουν και οι μαθητές μας- τους βασικούς κανόνες πριν από κάθε άσκηση. Κρατάμε γρήγορες σημειώσεις δίπλα από την εκφώνηση. Επιπλέον, βοηθά να χρησιμοποιούμε παιχνίδια και ασκήσεις στον διαδραστικό πίνακα. Όπως και φυλλάδια εργασίας- σε λιγότερη κλίμακα θα πρότεινα- κάνοντας επαναληπτικές εργασίες ανά κεφάλαιο ή ανά δύο μαζί με τα παιδιά την ώρα του μαθήματος.
Στόχος όλων των δραστηριοτήτων με τις οποίες καταπιανόμαστε πρέπει να είναι η ενίσχυση της πλαστικότητας του εγκεφάλου και η δημιουργία συνάψεων/συνδέσεων. Οι δραστηριότητες θα πρέπει να ποικίλουν, να συνδυάζονται, να εμπλουτίζονται και να δυσκολεύουν με την πάροδο του χρόνου. Όσες περισσότερες συσχετίσεις γίνονται μεταξύ των πληροφοριών που αποθηκεύονται στον εγκέφαλο τόσο το καλύτερο. Είτε πρόκειται για την ενίσχυση της λειτουργικής, είτε της βραχυπρόθεσμης είτε της μακροπρόθεσμης μνήμης, πάντα υπάρχουν και απλές μέθοδοι. Μέθοδοι που βοηθούν το διδασκαλικό έργο μας και δεν προϋποθέτουν ιδιαίτερη προετοιμασία και εκπαιδευτικό υλικό.