Παραθέτω αυτό το άρθρο ως σύνοψη μερικών παραμέτρων άρρηκτα συνδεδεμένων με το «λειτούργημα» του καθηγητή. Φύσει και θέσει αισιόδοξη, πιστεύω ακράδαντα ότι η ικανοποίηση που μας αποφέρει η διδασκαλία είναι η μεγαλύτερη ανταμοιβή μας. Δεν είναι όμως τυχαίο το αποτέλεσμα.
Επαγγελματική κατάρτιση/ δια βίου εκπαίδευση
Οι καθηγητές καλούμαστε να διδάξουμε το ίδιο αντικείμενο σε διαφορετικούς μαθητές, με ιδιαίτερα μαθησιακά χαρακτηριστικά που συνήθως συνυπάρχουν στην ίδια τάξη. Αυτό προϋποθέτει όχι μόνο εν τω βάθει γνώση του αντικειμένου μας αλλά και της ψυχολογίας κάθε ηλικιακής ομάδας, ώστε να μπορέσουμε να τους προσεγγίσουμε και να αποκωδικοποιήσουμε τις αντιδράσεις τους. Επιβάλλεται λοιπόν να έχουμε καλλιεργήσει υψηλά επίπεδα
ενσυναίσθησης και ταυτόχρονα να δίνουμε προσοχή σε λεκτικά και μη λεκτικά κομμάτια της επικοινωνίας. Επειδή οι απαιτήσεις των καιρών αλλάζουν και οι νέες τεχνολογίες μπαίνουν δυναμικά στη ζωή και το μάθημά μας, θα πρέπει να επιδεικνύουμε και προσαρμοστικότητα. Να εντάσσουμε καινοτόμες ιδέες στο μάθημα και να κατανοούμε τις ανησυχίες και τα θέλω των μαθητών που σχετίζονται με αυτά τα νέα τεχνολογικά επιτεύγματα. Δεν μπορούμε, δηλαδή, να είμαστε εντελώς αποκομμένοι από υπολογιστές και γκατζετάκια που όχι μόνο μας εξυπηρετούν στο μάθημα αλλά είναι και μια από τις βασικές ενασχολήσεις των μαθητών μας.
Συγχρόνως είναι ζωτικής σημασίας να εξελίσσουμε την επιστήμη μας και να παρακολουθούμε σχετικά σεμινάρια, εξού και το διάβασμα για εμάς δεν σταματά ποτέ. Μια νέα ενδιαφέρουσα ημερίδα ή ένας νέος κύκλος σπουδών είναι μόνο λίγα από αυτά που μπορούμε να κάνουμε. Προσωπικά αφιερώνω κάθε χρονιά ένα κομμάτι των εσόδων μου σε νέα σεμινάρια που σχετίζονται με την συγγραφή και την διδασκαλία. Επιπλέον, ενημερώνομαι για τις νέες σειρές βιβλίων που κυκλοφορούν, αρκετές από τις οποίες δεν μου παρέχονται δωρεάν λόγω ιδιότητας. Θεωρώ επένδυση στην εργασία μου κάθε αγορά καινούργιου παραμυθιού για τους μαθητές μου ή ενός στυλό που τους διαβάζει το παραμύθι ή ενός νέου βιβλίου με έξτρα πρακτική για τις εξετάσεις.
Λήψη αποφάσεων και καθοδήγηση
Όντας παιδαγωγοί θα πρέπει να λαμβάνουμε τις καλύτερες αποφάσεις για τους μαθητές μας και να αποτελούμε παράδειγμα προς μίμηση για αυτούς. Προηγείται όμως αυτού η εξοικείωση με τα παιδιά. Χρειάζεται να αφιερώσουμε χρόνο, να τα ακούσουμε ενεργητικά, να μπούμε στη θέση τους και να κάνουμε ενδοσκόπηση συχνά. Μπορεί να έρθουμε σε δύσκολη θέση όταν μας αποκαλύψουν προσωπικές τους ανησυχίες και μυστικά που ενίοτε δεν θέλουν να μοιραστούν ούτε με τους ίδιους τους γονείς τους. Ο ρόλος μας λοιπόν δεν περιορίζεται και δεν θα πρέπει να περιορίζεται στην μεταλαμπάδευση γνώσεων, αλλά είναι πολύ πιο απαιτητικός και σύνθετο.
Γνώση πολλών αντικειμένων ταυτόχρονα
Οι δάσκαλοι δεν είναι μόνο αυτό. Συνήθως αναλαμβάνουν και το ρόλο του ψυχολόγου, του φροντιστή, του διαμεσολαβητή, ακόμη και του γονιού. Μπορεί πολλοί να πιστεύουν ότι μαθαίνουμε τραγουδάκια στα παιδιά και περνάμε καλά, αλλά η πραγματικότητα διαφέρει. Κι αυτό γιατί σίγουρα μέσα στην χρονιά θα χρειαστεί να τα παρηγορήσουμε, να τα καθησυχάσουμε, να επιλύσουμε διαφωνίες τους με συμμαθητές, ακόμη και να τα αλλάξουμε πάνα ή ρούχα σε μικρότερες βαθμίδες. Αν χτυπήσουν, πάλι θα κληθούμε να τα περιθάλψουμε και να τα αγκαλιάσουμε. Θα πρέπει να έχουμε αναπτύξει πλήθος δεξιοτήτων, ώστε να καταφέρουμε κάτι τέτοιο.
Πολύ καλή αντίληψη της τάξης μας
Μέσα στο μάθημα πρέπει να έχουμε κεραίες ανοιχτές, να βλέπουμε και να ακούμε τα πάντα. Γράφουμε στον πίνακα αλλά η προσοχή μας είναι στραμμένη και στο τι γίνεται στην τάξη. Για παράδειγμα, έχουμε το νου μας σε αυτό που θα διδάξουμε ή στην άσκηση που ακολουθεί μετά αλλά και σε κάποιον που μπορεί να έχει αφαιρεθεί ή δείχνει να τον απασχολεί κάτι. Ταυτόχρονα, πρέπει να σκεφτόμαστε και την σωματική ασφάλεια των μαθητών και να εξαλείψουμε την πιθανότητα να τραυματιστούν ενώ παίζουν με την καρέκλα τους ή λόγω κάποιου ιδιαίτερου χαρακτηριστικού του χώρου. Όπως μπορεί λοιπόν να αντιληφθεί κάποιος, είναι εξαιρετικά δύσκολο η προσοχή μας να είναι στραμμένη παντού και απαιτείται εγρήγορση και εξάσκηση σε κάτι τέτοιο.
Εξασφάλιση μάθησης και δημιουργικότητας
Ο πιο σημαντικός στόχος της εκπαίδευσης είναι οι μαθητές να μαθαίνουν συγκεκριμένα πράγματα σε απόλυτα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα κάθε σχολικό έτος. Οι μαθησιακοί στόχοι λοιπόν των εκπαιδευτικών είναι απολύτως συγκεκριμένοι και αναφέρονται στο syllabus και το curriculum -όπως τα λέμε- , ωστόσο ο τρόπος που θα αξιοποιηθούν τα εκπαιδευτικά μέσα και το υλικό που θα διδαχθεί άπτεται στο μεγαλύτερο μέρος του στην κρίση του εκπαιδευτικού.
Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο ίδιος έχει την ευθύνη να αναζητήσει τις μεθόδους εκείνες που θεωρεί ότι είναι οι ενδεδειγμένες και αναλόγως να τις προσαρμόσει σε κάθε τάξη και κάθε παιδί ξεχωριστά. Με λίγα λόγια δηλαδή, ως αρωγός της πολιτείας, προσφέρει γνώσεις σε κάθε άτομο ξεχωριστά και σε κάθε ομάδα, με ό,τι συνεπάγεται αυτό, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά καθενός. Όπλα του η σωστή δική του εκπαίδευση, η ενημέρωσή του, η ενσυναίσθηση και το ένστικτό του.
Επικοινωνία με γονείς
Όσοι διδάσκουμε στην Ελλάδα θα συμφωνήσουμε πιστεύω ομόφωνα ότι οι γονείς αποτελούν ένα σημαντικό κομμάτι στην εκπαίδευση. Κι αυτό γιατί επιθυμούν –και σε μεγάλο βαθμό έχουν δίκιο- να ξέρουν τι και με ποιο τρόπο διδάσκονται τα παιδιά τους τόσο που ενίοτε ξεχνούν τον ρόλο του δασκάλου και τον δικό τους. Η εμπιστοσύνη που θα τους εμπνεύσουμε θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό και την ανταπόκρισή τους προς το μάθημα, το πρόσωπό μας και κατ’ επέκταση την θετική η μη εμπλοκή τους σε αυτό.
Εργασιακό burn out
Οι μερικές ώρες διδασκαλίας, σύμφωνα με σχετικές μελέτες αλλά και από προσωπική εμπειρία, ισοδυναμούν με πολλές ώρες σε άλλα επαγγέλματα. Η διδασκαλία απαιτεί προσήλωση, πολύωρη ομιλία, προσεκτικές κινήσεις καθώς αφορά έμψυχα όντα, συνδυασμό ικανοτήτων και πολλά ψυχικά αποθέματα. Μπορεί ορισμένοι να μας προσάπτουν ότι «καθόμαστε» τρεις μήνες το χρόνο σε γιορτές και σε αργίες, αλλά δεν φαντάζονται ότι οι δέκα ώρες διδασκαλίας είναι εννιάμιση σε απόδοση! Αυτό δεν είναι πάντα εύκολο γιατί τα όσα έχω να μελετήσω συσσωρεύονται και κινδυνεύω να «καώ», όπως συμβαίνει σε κάθε έναν από εμάς που αντιλαμβάνεται την αξία της συνεχούς εξέλιξης, παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες- κόπος, χρήματα, χρόνος. Και εξηγούμαι: όταν διδάσκουμε είμαστε απόλυτα προσηλωμένοι στην διαδικασία, χωρίς διάλλειμα και όρθιοι. Απαντάμε σε απορίες, δίνουμε παραδείγματα, επαναλαμβάνουμε τη νέα πληροφορία προς αφομοίωση των μαθητών και όχι μόνο.
Όποιος λοιπόν επιχειρήσει να διδάξει κάτι σε άλλους στα πλαίσια της εκπαίδευσης, θα διαπιστώσει πως το να διδάσκεις είναι εκατό φορές πιο απαιτητικό από το να διδάσκεσαι. Είναι φανερό ότι οι εκπαιδευτικοί καλούνται να φέρουν σε πέρας ένα πολύ δύσκολο έργο. Η εργασία τους –όπως οι περισσότεροι την βιώνουν- είναι στην πραγματικότητα σκληρή δουλειά που απαιτεί εξειδικευμένες γνώσεις, δεξιότητες και υψηλά επίπεδα προσαρμοστικότητας.
Ο William Glasser συνοψίζει ένα μόνο μέρος του πολύπλευρου ρόλου ενός εκπαιδευτικού και μόλις «εφτά φροντίδες ενός δασκάλου», όπως «υποστήριξη, ενθάρρυνση, προσεκτική ακρόαση, αποδοχή, εμπιστοσύνη, σεβασμός, επίλυση διαφορών».
